Zadanie 3.1.1.1
DOI: 10.37190/OZE-FizykaCw1-r3

 Zadanie 3.1.1.1

Siła naprężenia
Na środku napiętego sznura do suszenia bielizny o długości \(3\) metrów, rozpiętego między dwiema przeciwległymi ścianami suszarni, podwieszono ciężarek o masie \( 0,5 \) kilograma. Po podwieszeniu ciężarka, opadł on o \(15\) centymetrów. Zakładając, że sznur jest nieważki, znajdź siłę naprężenia sznura.

 Wskazówka teoretyczna

 Zasady dynamiki Newtona
I zasada dynamiki

W inercjalnym układzie odniesienia, jeśli na ciało nie działa żadna siła lub siły działające równoważą się, to ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym.
Zgodnie z  I zasadą dynamiki, suma sił działających na układ musi wynosić zero.

II zasada dynamiki

Jeśli siły działające na ciało nie równoważą się, to ciało porusza się z przyspieszeniem wprost proporcjonalnym do siły wypadkowej, a odwrotnie proporcjonalnym do masy ciała. \[ \vec{a} = \frac{ \sum \vec{F}_{w} } {m} \left[ \frac{m}{s^2} = \frac{N}{kg} \right] \]
III zasada dynamiki

Jeśli ciało \(A\) działa na ciało \(B\) pewną siłą (siłą akcji), to ciało \(B\) działa na ciało \(A\) siłą (siłą reakcji) o takiej samej wartości i kierunku, lecz przeciwnym zwrocie. \[ \vec{F}_{AB} = -\vec{F}_{BA} \]

Informacja

Postaraj się samodzielnie rozwiązać zadanie. Możesz sprawdzić swój tok rozumowania, klikając w przyciski odsłaniające kolejne etapy proponowanego rozwiązania lub sprawdź od razu odpowiedź.

Dane i szukane

Dane:
- masa ciężarka \( m=0,5 \ \mathrm{kg} \),
- długość sznura \( l=3 \ \mathrm{m} \),
- ugięcie sznura \( h=0,15 \ \mathrm{m} \).

Szukane:
- siła naprężenia sznura \(F_N\).

Rozwiązanie - krok 1

Analizę sytuacji, przedstawionej w zadaniu, rozpoczynamy od wykonania rysunku.
Pomiędzy dwiema ścianami rysujemy sznurek. Z powodu wiszącego na nim obciążenia, sznur będzie naciągnięty w dół. Informacja o miejscu powieszenia ciężarka, w połowie długości sznura, jest bardzo istotna i znacznie ułatwia rozwiązanie zadania. Oznacza bowiem, że siły działające na obie połówki sznura będą symetryczne, a przez to łatwiejsze do obliczenia. Oczywiście, założenie o symetrii sił‚ działających na lewą i prawą stronę sznura jest prawdziwe tylko wtedy, gdy jest on zawieszony poziomo.
 Jeśli sznurek wisiałby nie poziomo, ale pod kątem, to kąty pomiędzy jego lewą i prawą częścią a siłą ciężkości, działającą pionowo w dół, byłyby różne. A ponieważ siły naprężenia działają wzdłuż sznura, to one także znajdowałyby się w różnych położeniach względem siły ciężkości, czyli nie byłyby symetryczne. 

Rysunek 1

Wprowadzamy oznaczenia do rysunku. Zgodnie z danymi, odległość między dwoma ścianami wynosi \( l \). Skoro ciężarek zawieszony jest w połowie, to na rysunku wprowadzamy oznaczenia \(\displaystyle{ \frac{l}{2} }\). Zawieszenie ciężarka prowadzi do naciągnięcia sznura i powoduje obniżenie jego środka o wysokość \( h \). Skutkuje to pojawieniem się na rysunku nowej zmiennej oznaczonej jako \( \displaystyle{ \frac{l_1}{2}} \). Jest to długość połowy naciągniętego sznura.

Mając gotowy szkic obiektów możemy przystąpić do analizy układu. Na ciężarek działa siła ciężkości skierowana pionowo w dół i oznaczona jako \( mg \). Jej wartość jest równa masie ciężarka pomnożonej przez siłę przyciągania ziemskiego, a umocowana jest w punkcie zaczepienie ciężarka na sznurze.

Z treści zadania wiemy, że sznur jest nieważki. Oznacza to, że jego masa, a tym samym siły wprowadzane przez niego do układu, są tak niewielkie, iż można je pominąć bez szkody dla poprawności wyniku.

Rysunek 2

Po naciągnięciu sznura, pojawiają się w nim siły reakcji. Są one rozmieszczone wzdłuż osi sznura, na lewo i prawo od miejsca zawieszenia ciężarka. Oznaczamy je odpowiednio przez \( F_{N1} \) i \( F_{N2} \). Nie znamy ich wartości, a jedynie kierunki i zwroty. Ponadto, dzięki wspomnianemu wcześniej centralnemu zawieszeniu ciężarka, możemy powiedzieć, że są one symetryczne, czyli, co do wartości siły będą one sobie równe. \( \left | F_{N1} \right | = \left | F_{N2} \right | \).

Cały układ jest w stanie równowagi, więc zgodnie z I zasadą dynamiki, suma wektorowa sił działających na ciężarek musi być równa zeru, czyli \[ \sum {F} = 0 \].

I zasada dynamiki - 
Mówi ona, że na ciało nie działa żadna siła lub wypadkowa sił działających na ciało jest równa zero, to ciało zachowuje dotychczasowy stan ruchu. Oznacza to, że jeżeli ciało znajdowało się w spoczynku, będzie dalej spoczywać, a jeżeli poruszało się w określonym kierunku, to będzie dalej kontynuować swój ruch tym samym kierunku i z tą samą wartością prędkości. Ruch ten będzie trwał dopóki wypadkowa sił działających na ciało nie ulegnie zmianie (tzn. na ciało nie zacznie działać niezrównoważona siła). Jest to związane z bezwładnością (inercją ciała), która jest naturalnym dążeniem obiektu do utrzymywania stanu spoczynku lub ruchu jednostajnego prostoliniowego. Zmianę tego stanu może spowodować jedynie, różna od zera (niezrównoważona), siła wypadkowa. Mówi o tym druga zasada dynamiki.

Rozwiązanie - krok 2

Zgodnie z  W inercjalnym układzie odniesienia, jeśli na ciało nie działa żadna siła lub siły działające równoważą się, to ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym.  , suma sił działających na układ musi wynosić zero. Graficzne przedstawienie tej zasady pokazane jest na rysunku poniżej. Złożenie wszystkich sił tworzy kontur zamknięty, czyli siły te wzajemnie się redukują.

W celu wykonania obliczeń należy rozłożyć siły działające w układzie na ich składowe leżące wzdłuż osi \(x\) i \(y\).

\[ \sum{F}=0 \Rightarrow \left\{\begin{matrix} \sum{F_X}=0 \\ \sum{F_Y}=0 \end{matrix}\right. \Rightarrow \left\{\begin{matrix} F_{N1x}-F_{N2x}=0 \\ F_{N1y}+F_{N2y}-mg=0 \end{matrix}\right. \]
Rysunek 3

Równowaga sił wzdłuż osi \(x\) jest oczywista, gdyż w tym kierunku działają tylko składowe poziome sił naprężenia. Są one jednakowe ze względu na symetrię układu i w związku z tym wzajemnie się znoszą. Można więc pominąć je w obliczeniach. Natomiast wzdłuż osi \(y\) równowaga sił wymaga, aby siła ciężkości była równoważona przez dwie składowe pionowe sił naprężenia. Korzystając z wprowadzonego kąta \(\alpha \) (oznaczającego kąt pomiędzy naciągniętym sznurem a osią poziomą), przekształcamy siły składowe, działające wzdłuż osi \(y\) otrzymując: \[ F_{N1}\sin\alpha+F_{N2}\sin\alpha-mg=0 \]
Po  Z powodu symetrii układu i równości, co do wartości sił \( F_{N1} \) i \( F_{N2} \), można powiedzieć, że składowe równoległe do osi \(y\) obu sił są identyczne: \[ F_{N1}\sin\alpha = F_{N2}\sin\alpha \] Dzięki temu można je zastąpić jedną niewiadomą \( F_N\sin\alpha \): \[ F_{N1}\sin\alpha + F_{N2}\sin\alpha = 2F_N\sin\alpha \]   dostajemy: \[\eqalign{ 2F_N\sin\alpha-mg &= 0 \\ F_N &= \frac{mg}{2\sin\alpha} }\]
Sinus kąta \(\alpha \) obliczamy z trójkąta prostokątnego, zbudowanego przez wysokość ugięcia \(h\), połowę długości sznura przed ugięciem \( \displaystyle{\frac{l}{2}} \) oraz połowę długości sznura po ugięciu \(\displaystyle{\frac{l_1}{2}}\). Po  Korzystając z wzoru na długość boku w trójkącie prostokątnym otrzymujemy: \[\eqalign{ h^2 + {\left( \frac{l}{2} \right) }^2 &= {\left( \frac{l_1}{2} \right) }^2 \\ \frac{l_1}{2} &= \sqrt {h^2 + {\left( \frac{l}{2} \right) }^2} }\]  odcinka \(\displaystyle{ \frac{l_1}{2} }\) i podstawieniu wartości możemy zapisać: \[ \sin\alpha = \frac{h}{\frac{l_1}{2}} = \frac{h}{\sqrt {h^2 + {\left( \frac{l}{2} \right) }^2}} = \frac{0,15}{\sqrt {0,15^2 + {\left( \frac{3}{2} \right) }^2}} = 0,0995 \]

Mając obliczony kąt możemy wrócić do obliczania siły: \[ F_N=\frac{mg}{2\sin\alpha} =\frac{0,5\cdot 10}{2 \cdot 0,0995} \begin{bmatrix} \mathrm{kg \cdot \Large{\frac{m}{s^2}}} \end{bmatrix} =25,13\ \mathrm{N} \cong \mathbf {25\ \mathrm{N}} \]

Obrazek

Przybliżanie małych kątów

Dla małych kątów istnieje zależność mówiąca o tym, że miara kąta \(\alpha\) podana w radianach jest, co do wartości, zbieżna z wartościami sinusa i tangensa tego kąta, czyli: \[ \alpha \approx \sin\alpha \approx \tan\alpha \] Zależność ta jest prawdziwa tylko wtedy, kiedy wartość kąta jest podana w mierze łukowej (czyli w radianach). Wartość kąta w mierze łukowej określa się przez stosunek długości odcinka łuku \( l \) zakreślonego przez ten kąt do promienia tegoż łuku \( r \): \[ \alpha = \frac {l}{r} \] Dokładność tego przybliżenia jest różna dla różnych funkcji. Tabela poniżej przedstawia dokładność przybliżenia dla poszczególnych kątów.

Funkcja tangens Kąt \(\alpha\) Funkcja sinus
błędy przybliżenia \(\operatorname{tg}{(\alpha)}\) \(\alpha [^{\circ}]\) \(\alpha \mathrm{[rad]}\) \(\sin(\alpha)\) błędy przybliżenia
0,00 % 0,000000 0 0,000000 0,000000 0,00 %
0,01 % 0,017455 1 0,017453 0,017452 0,01 %
0,04 % 0,034921 2 0,034907 0,034899 0,02 %
0,09 % 0,052408 3 0,052360 0,052336 0,05 %
0,16 % 0,069927 4 0,069813 0,069756 0,08 %
0,25 % 0,087489 5 0,087266 0,087156 0,13 %
0,37 % 0,105104 6 0,104720 0,104528 0,18 %
0,50 % 0,122785 7 0,122173 0,121869 0,25 %
0,65 % 0,140541 8 0,139626 0,139173 0,33 %
0,82 % 0,158384 9 0,157080 0,156434 0,41 %
1,02 % 0,176327 10 0,174533 0,173648 0,51 %
1,23 % 0,194380 11 0,191986 0,190809 0,62 %
1,47 % 0,212557 12 0,209440 0,207912 0,73%
1,72 % 0,230868 13 0,226893 0,224951 0,86 %
2,00 % 0,249328 14 0,244346 0,241922 1,00 %

Odpowiedź

Na każdą połowę sznura działa siła naprężenia o wartości \( 25 \ \mathrm{N} \).