Zadanie 4.4.1.7

 Zadanie 4.4.1.7

Ruch ciała ze zmienną masą
Rakieta o masie początkowej \(M_0\) porusza się w przestrzenie kosmicznej wyrzuca spalone paliwo ze stałą szybkością \(\displaystyle{\frac{\mathrm{d}m_s }{\mathrm{d} t}=r}\), nadając mu prędkość (względem rakiety) równą \(u\). Napisz równanie różniczkowe wiążące prędkość rakiety z jej zmienną masą i znajdź jego rozwiązanie. Oblicz początkowe przyspieszenie rakiety. Przyjmij, że siły zewnętrzne działające na rakietą są równe zeru.

 Wskazówka teoretyczna

 Teoria - zasada zachowania pędu
Zasada zachowania pędu.
Pęd zamkniętego układu ciał nie zmienia się z upływem czasu.

\(\displaystyle{\frac{\mathrm{d}\vec{p} }{\mathrm{d} t}=0}\)
czyli \(\vec{p}=const\)

Zasadę te można też zapisać jako:
Suma pędów wszystkich ciał układu w momencie początkowym równa się sumie pędów tych ciał w dowolnym momencie późniejszym.

Informacja

Postaraj się samodzielnie rozwiązać zadanie. Możesz sprawdzić swój tok rozumowania, klikając w przyciski odsłaniające kolejne etapy proponowanego rozwiązania lub sprawdź od razu odpowiedź.

Dane i szukane

Dane:
- masa początkowa rakiety \(M_0\),
- prędkość wyrzucania spalonego paliwa \(\displaystyle{\frac{\mathrm{d}m_s }{\mathrm{d} t}=r}\),
- prędkość paliwa względem rakiety \(u\).

Szukane:
- przyspieszenie początkowe rakiety \(a_0\).

Rozwiązanie

Przy braku sił zewnętrznych, takich jak siła ciężkości i opory uchu, pęd układu złożonego z rakiety i wyrzuconych gazów musi być zachowany.

Rysunek


Na rysunku pokazana jest rakieta w pewnej chwili \(t+\mathrm{d} t\) po wyrzuceniu elementarnej porcji spalonych gazów \(\mathrm{d}m_s=r\mathrm{d} t\), w nieruchomym układzie współrzędnych. Ponieważ prędkość gazów względem rakiety wynosi \(u\) to w układzie nieruchomym, w którym rakieta porusza się z szybkością \(v\) ich prędkość wynosi \(v-u\). Stosują zasadę zachowania pędu, mamy:

\(Mv=(M-\mathrm{d}m_s)(v+\mathrm{d}v)+\mathrm{d}m_s(v-u)\)

 \[Mv=Mv+M\mathrm{d}v-\mathrm{d}m_sv-\mathrm{d}m_s\mathrm{d}v+\mathrm{d}m_sv-\mathrm{d}m_su\] \[0=M\mathrm{d}v-\mathrm{d}m_s\mathrm{d}v-\mathrm{d}m_su\] 
\((M-\mathrm{d}m_s)\mathrm{d}v=u\mathrm{d}m_s\)

W nawiasie po lewej stronie równania decydującym składnikiem jest masa rakiety \(M\), toteż masę gazów wyrzucanych w czasie \(\mathrm{d}t\) można pominąć

\(M\mathrm{d}v=u\mathrm{d}m_s\)

Dzieląc otrzymane równanie obustronnie przez \(\mathrm{d}t\) i \(M\) otrzymujemy wzór na przyspieszenie rakiety

\(\displaystyle{a=\frac{\mathrm{d}v }{\mathrm{d} t}=\frac{u}{M}\frac{\mathrm{d}m_s }{\mathrm{d} t}=\frac{ur}{M} }\)

W uzyskanym wzorze \(M\) jest masą rakiety, która zmienia się w czasie. W związku z tym przyspieszenie \(a\) będzie również zależne od czasu.
Przyspieszenie początkowe rakiety będzie wynosić:

\(\displaystyle{a_0=\frac{ur}{M_0} }\),

ponieważ masa rakiety na początku wynosiła \(M_0\).
Równanie różniczkowe wiążące szybkość rakiety z jej zmienną masa otrzymujemy po skorzystaniu ze związku \(\mathrm{d}m_s=-\mathrm{d}M\), czyli z tego, że elementarna ilość wyrzuconych gazów równa się przyrostowi masy rakiety ze znakiem minus.

\(M\mathrm{d}v=u\mathrm{d}m_s\)

\(M\mathrm{d}v=-u\mathrm{d}M\)

\(\displaystyle{\mathrm{d}v=-u\frac{\mathrm{d}M}{M} }\)

Po scałkowaniu i uwzględnieniu warunków początkowych (dla \(t=0\), \(M=M_0\) i \(v=0\) ), otrzymujemy:

 \[\displaystyle{\int\mathrm{d}v=-u\int\frac{\mathrm{d}M}{M} }\] \[v=-u\,\ln M+C\] Z warunków początkowych mamy \[0=-u\,\ln M_0+C\] \[C=u\,\ln M_0\] \[v=-u\,\ln M+u\,\ln M_0\] 
\(\displaystyle{v=u\,\ln\frac{M_0}{M} }\)

Prędkość możemy wyrazić jako funkcję czasu. W tym celu należy znaleźć zależność masy rakiety od czasu.

\(\mathrm{d}M=-r\mathrm{d}t\)

Po scałkowaniu otrzymujemy

\(M=-rt+C\)

gdzie \(C\) jest stałą, która z warunków początkowych \((M_0=-r\cdot 0+C\)) wynosi \(M_0)\).

\(M=-rt+M_0\)

Teraz równane na prędkość ma postać

\(\displaystyle{v=u\,\ln\frac{M_0}{M_0-rt} }\)

Odpowiedź

Rozwiązanie równania różniczkowego, wiążącego prędkość rakiety z jej zmienną masą wynosi \(\displaystyle{v=u\,\ln\frac{M_0}{M_0-rt} }\). Przyspieszenie początkowe rakiety wynosić \(\displaystyle{a_0=\frac{ur}{M_0} }\).